Phân tích kết cấu ngữ nghĩa của phương vị từ “trên” (Trên cơ sở tiểu thuyết Mãi không nhắm mắt của Hải Nham) Tác giả - Nơi làm việc: Lưu Hớn Vũ - Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh , Việt Nam Tác giả liên hệ, Email: Lưu Hớn Vũ - luuhonvu@gmail.com DOI:10.46223/HCMCOUJS.soci.vi.20.2.3687.2025 Ngày nộp: 23-08-2024 Ngày duyệt đăng: 20-12-2024 Ngày xuất bản: 13-01-2025

Tóm tắt

Phương vị từ biểu thị phương hướng và vị trí. Từ “trên” là một trong số phương vị từ của tiếng Việt. Trên cơ sở nguồn ngữ liệu là tiểu thuyết Mãi không nhắm mắt của tác giả Hải Nham, bài viết phân tích kết cấu ngữ nghĩa của phương vị từ “trên” từ góc độ ngôn ngữ học tri nhận, xác định loại nghĩa phổ biến. Kết quả cho thấy, phương vị từ này có nghĩa không gian, xuất hiện với các vật mốc là loại không gian “điểm”, “đường”, “mặt” và “khối”, trong đó phổ biến nhất là vật mốc có loại không gian “mặt”, rất ít sử dụng với vật mốc là loại không gian “điểm”; phương vị từ này cũng có nghĩa phi không gian, với 10 loại ẩn dụ (phạm vi, phương diện góc độ, cơ quan tổ chức, cơ thể người hoặc bộ phận cơ thể người, nguồn thông tin hoặc phương tiện truyền tải thông tin, tầng thứ đẳng cấp, vai trò, cơ sở, thời gian, số lượng), trong đó phổ biến nhất là ẩn dụ phạm vi, ít sử dụng nhất là ẩn dụ thời gian và ẩn dụ cơ quan tổ chức.